Przepis na

Jak stworzyć poprawne wyliczenia?

• Autor: Mirosław Zalewski
• 29 września 2012
• komentarze 3

Tworzenie wyliczeń w LibreOffice jest banalne. Jednak tworzenie poprawnych wyliczeń wymaga trochę więcej wysiłku. Z tego artykułu dowiesz się wszystkiego, co musisz wiedzieć, aby tworzyć wyliczenia poprawne z punktu widzenia polskich zasad typograficznych i stylistycznych.

Wcinanie wyliczeń

Jeżeli akapit wyliczenia zawiera dość dużo tekstu, to mamy dwie możliwości — albo drugi i następne wiersze złożymy na całą szerokość łamu, albo zastosujemy ich wcięcie w taki sposób, aby pierwsza litera wypadała bezpośrednio pod pierwszą literą pierwszego wiersza; wtedy kolejne wiersze wyliczenia będą stanowiły jednolity blok, zaś punkt wyliczenia będzie wisiał obok. Wizualnie różnicę tę przedstawiają grafiki poniżej:

Wszystkie polskie podręczniki do typografii mówią jasno — powinniśmy stosować tylko pierwszy sposób, w którym kolejne wiersze akapitu składamy na całą szerokość łamu (grafika po lewej powyżej).

Jeżeli jednak, wbrew zaleceniom specjalistów, zdecydujesz się na ten drugi sposób, to pamiętaj, że znaki po punkcie wyliczenia powinny tworzyć pion. Innymi słowy, Wyrównanie numeracji powinieneś ustawić na Do prawej.

Wyliczenia wielorzędowe

Wyliczenia wielorzędowe to takie wyliczenia, które zawierają podpunkty. Teoretycznie kolejnych poziomów podpunktów może być nieskończenie wiele, w praktyce LibreOffice obsługuje do dziesięciu poziomów.

Dziesięć poziomów to dziesięć razy więcej, niż zalecają polskie reguły typograficzne. Generalnie powinniśmy unikać wyliczeń wielorzędowych. Przyznam, że jeszcze nie spotkałem sytuacji, w której musiałbym skorzystać z więcej niż dwóch poziomów. Jeżeli więc czujesz potrzebę wprowadzenia trzeciego rzędu wyliczenia, to niemal na pewno możesz tak przeformułować fragment tekstu, aby tego uniknąć. Wyjątek stanowią tylko konspekty, gdzie wyliczenia wielorzędowe są na porządku dziennym.

Gdy konieczne jest zastosowanie wyliczenia wielorzędowego, pamiętajmy o tych dwóch regułach:

• Hierarchię punktów wyliczenia oznaczamy następującymi elementami: cyfry rzymskie (I, II, III), wielkie litery (A, B, C), cyfry arabskie (1, 2, 3), małe litery (a, b, c), małe litery greckie (α, β, γ). Jeżeli nasze wyliczenie ma mniej niż pięć poziomów, możemy stosować tylko wybrane z tych elementów, ale z zachowaniem podanej kolejności.
• Jeżeli stosujemy wyliczenia z wiszącymi punktami, akapity drugiego i kolejnych rzędów składajmy tak, aby punkt wyliczenia znajdował się bezpośrednio pod pierwszą literą pierwszego wiersza akapitu znajdującego się wyżej w hierarchii. W przypadku wyliczeń składanych na całą szerokość łamu nie jest to konieczne, gdyż niewielkie problemy z wyrównaniem nie są aż tak widoczne.

  

  

  
  

Znak po punkcie wyliczenia

Po cyfrach rzymskich powinniśmy stawiać kropkę. Po małych literach (łacińskich i greckich) powinniśmy stawiać nawias zamykający. Po wielkich literach oraz cyfrach arabskich można stawiać zarówno kropkę, jak i nawias zamykający — ważne jest jednak, aby robić to konsekwentnie w obrębie całego dokumentu (nie może więc po cyfrze arabskiej raz znaleźć się kropka, a raz nawias zamykający).

Znak interpunkcyjny na końcu akapitu wyliczenia

Wyliczenia możemy zakończyć jednym z trzech znaków interpunkcyjnych: przecinkiem, średnikiem lub kropką.

Przecinek stosujemy wtedy, gdy poszczególne akapity wyliczenia są bardzo krótkie. Kolejne punkty wyliczenia zaczynamy z małej litery. Ostatni punkt kończymy kropką.

Średnik stosujemy wtedy, gdy któryś z akapitów wyliczenia zawiera przecinek. Kolejne punkty wyliczenia zaczynamy z małej litery. Ostatni punkt kończymy kropką.

Kropkę stosujemy wtedy, gdy któryś z akapitów wyliczenia zawiera średnik lub składa się z więcej niż jednego zdania. Kolejne punkty wyliczenia zaczynamy z wielkiej litery. Ostatni punkt oczywiście kończymy kropką.

Dopuszczalna jest przechodniość w górę tego schematu, tzn. zamiast przecinka można postawić średnik lub kropkę, zaś zamiast średnika — kropkę. Jednak postawienie w miejsce kropki przecinka lub średnika traktowane jest jako błąd.

Niestety, LibreOffice nie oferuje żadnych mechanizmów, za pomocą których można by było automatycznie wstawić odpowiedni znak interpunkcyjny na końcu akapitu wyliczenia. Trzeba o to dbać samodzielnie. Na szczęście dzięki stosowaniu stylów łatwiej będzie znaleźć wszystkie akapity, które mogą wymagać szczególnej uwagi.

Niektórzy specjaliści od języka polskiego uważają, że to ostatni znak poprzedniego akapitu wyliczenia powinien wyznaczać wielkość litery rozpoczynającej bieżący akapit (zgodnie z zasadami podanymi powyżej). Z kolei niektórzy specjaliści od typografii uważają, że to znak po punkcie wyliczenia wyznacza wielkość litery rozpoczynającej akapit (kropka wymusza wielką literę, zaś nawias zamykający — małą literę). Zazwyczaj te dwa stanowiska da się pogodzić, ale czasem wymaga to bardzo dużo pracy. Dlatego osobiście polecam zdecydować się na jedno z nich i konsekwentnie stosować w swoich pracach.